تحقیق اعتیاد، مسئله اجتماعی مهم در میان دانشجویان

دسته بندي : علوم انسانی » روانشناسی
تحقیق اعتیاد، مسئله اجتماعی مهم در میان دانشجویان
اعتیاد به مواد مخدر از معضلات بنیادی و انحرافات خاص عصر مدرن است که در جامعه ما به علل مختلف به یکی از انحرافات اثر گذار و بحران زا مبدل شده است، اعتیاد در میان جوانان و البته به مواد مخدر مختلف، خرید و فروش و قاچاق مواد مخدر و اعتیاد در میان دانشجویان از مسائل اجتماعی است که غفلت جامعه شناسان و محققان اجتماعی از آن و بی توجهی حاکمان و سیاستگذاران کشور نسبت بدان عواقب خطرناکی را متوجه جامعه ما خواهد کرد. در این نوشته سعی می شود ضمن بررسی چیستی و چرایی اعتیاد و نگاهی به نظریات جامعه شناختی موجود در این زمینه، موضوع اعتیاد در میان دانشجویان و بررسی وضعیت فعلی و افقهای آینده در این زمینه از نگاه جامعه شناختی و آماری بررسی شود.
چیستی و چرایی اعتیاد؟
اعتیاد Addictionنوعی ابراز علاقه جسمی و روانی به یک موضوع یا چیز خاص است که بر دستگاه عصبی انسان اثر گذاشته و موجب اختلال در عملکرد فیزیولوژیک بدن گشته و نارسایی های زیستی برای بدن ایجاد می کند. اعتیاد كنش، رفتار و سلوكى است كه با هنجارهاى اجتماعى در تضاد است و به طريقى با انتظارات مشترك رفتارى در جامعه سازگارى ندارد و ديگر اعضاى جامعه آن را ناپسند و نادرست ارزيابى كنند. به مرور اختيار مصرف و ترك ماده مخدر از اراده شخص خارج شده و به عنوان احتیاج روانی و لذت جسمی برای فرد مطرح است. امروزه در بحث اجتماعی و روانی اعتیاد به مواد و موضوعات گوناگونی اشاره می شود: اعتیاد به هر نوع مواد مخدر از جمله سیگار، الکلیسم یا اعتیاد به اینترنت و چت و.... نیز در بحث اعتیاد مطرح می شود که خارج از بحث ماست.
در مورد اعتیاد به مواد مخدر، سازمان جهانى بهداشت، اعتياد را به طور متناوب يا مزمن حالتى مضر براى فرد و اجتماع مى داند كه به وسيله مصرف مستمر ماده تخدير كننده (طبيعى يا مصنوعى) ايجاد مى شود. اين مصرف، موجب گرايش جهت اضافه نمودن بيشتر آن در هر روز شده و اغلب باعث انقياد روانى وجسمى مى شود. اين نوع احتياج شديد به مواد مخدر، حالت وابستگى يا عادت در فرد ايجاد مى كند كه براى انسان شكلى مطبوع داشته و آرام بخش دستگاه عصبى اوست، و البته در تحقیقات اثبات شده که این مسئله در جوانی و گروه سنی 15 تا 29 سال که سن دانشجویی نیز هست، رونق و رواج بیشتری دارد. به طور کلی از چند منظر مى توان به پديده اعتياد نگريست كه در اين زمينه روانشناسان، جامعه شناسان و جرم شناسان با ديدگاه هاى متفاوت بر نظريات مختلفى درباره اعتياد و عوامل مؤثر بر آن تأكيد دارند.
برخى معتقدند اعتياد يك بيمارى فردى است. فرد به علل مختلف ناكامى ها و شكست ها تنها راه حل را در پناه بردن به مواد مخدر مى داند و پس از چندى به اين مواد معتاد مى گردد و همين باعث تباهى ميليون ها سلول مغزى او مى گردد. بنا بر اين نظريه، اعتياد، ذاتاً يك بيمارى فردى است كه مى تواند در جوامع مختلف آثار و تبعات اجتماعى، فرهنگى نيز داشته باشد.
نظريه ديگرى، اعتياد را نوعى جرم تلقى مى كند. از این منظر معتاد مانند منحرفان ديگر مجرم است و بايد به علت همين جرم، متحمل مجازات و زندان شود که این نوع نگاه سابقا در ایران وجود داشت و در فرهنگ و خرده فرهنگ شهری ما حضور فعالی دارد.
اما از ديدگاه اكثر جامعه شناسان و خصوصاً جامعه شناسى انحرافات، اعتياد يك بيمارى اجتماعى است كه البته و به طور ویژه عوارض جسمى و روانى نيز دارد. از آنجا كه اعتياد منجر به انحرافات فراوانى در جامعه مى شود، فرد معتاد و احتمالا خانواده اش را به جرم و انحراف سوق مى دهد، براى فرد و خانواده اش هزينه هاى فراوان مادى، اجتماعى و حيثيتى دارد، تغييرات روانى در فرد به وجود آورده و وى را دچار حالت آنوميك نموده و از مشاركت اجتماعى بازمى دارد و همچنين خريد و فروش آن در جامعه نيز نوعى انحراف اجتماعى و اقتصادى محسوب مى شود، از همین روست که مى توان اين پديده را نوعى مسئله اجتماعى مهم در نظر گرفت. البته از منشأ اجتماعى آن نيز نبايد غافل شد چرا که به عقيده بسيارى از محققان، منشأ اصلى اعتياد در جامعه و شرايط آن نهفته است. با توجه به این مقدمات، معتاد آسيب هاى فراوانى به خود، خانواده، محيط شغلى و نظام هاى اجتماعى، سياسى و اقتصادى وارد مى سازد و نمى توان از اثرات و تبعات آن چشم پوشيد و تنها آن را عاملى فردى دانست.
نظريه هاى جامعه شناختی مرتبط با پديده اعتياد با نگاه به وضعیت دانشجویان
جامعه شناسان و نظريه پردازان طى يكى دو قرن گذشته نظريات متفاوت و راهگشايى در زمينه انحرافات اجتماعى منتشر كرده اند كه هركدام با توجه به ساختار جامعه و شرايط اجتماعى،فرهنگى، سياسى و اقتصادى جوامع توسعه يافته و در حال توسعه مى تواند تبيين كننده انحرافات و ارائه دهنده راه حل در اين زمينه باشد. به برخی نظریات در این زمینه که مبین چیستی و چرایی اعتیاد در میان دانشجویان است می توانیم اشاره نماییم.
1 - نظريه انحرافات متعلق به ((رابرت كى مرتون)) جامعه شناس مشهور آمريكايى، علت ريشه اى انحرافات را شرايط ساختى جامعه مى داند. وی معتقد است دو ساخت اساسى در جامعه وجود دارد: «اهداف نهادى شده» و «وسايل نهادى شده» كه ارزش ها و امور مطلوب و شيوه هاى استاندارد كنش براى رسيدن به آن اهداف در جامعه است. تعامل بين اين دو ساخت موجب بروز رفتارها و شخصيت هاى مختلف و گاه متناقض در جامعه مى شود. به نظر مرتون، چهار تيپ «شعائر گرا» Ritualism، «انزوا طلب» Retreatist، «نوآور» Innovator و «شورشى» Rebelion در كنار «همنوايان» Conformists معلول شرايط جامعه و برخورد اين دو ساخت هستند كه هركدام شيوه خاص انطباق فردى با اين دو ساخت است. يكپارچگى و انسجام در جامعه هنگامى است كه ميان اين دو ساخت اساسى تعادل وجود داشته باشد. اما اگر اهداف و ارزشهاى نهادى شده مانند منزلت و ثروت در جامعه تبليغ شود و ارزشها و هنجارها، آموزش و پرورش و رسانه ها و تبليغات و به طور کلی جامعه پذیری بر آن تأكيد ورزند و در كنار آن وسايل دسترسى به اين اهداف وجود نداشته باشد، تيپ هاى مختلف شخصيتى و رفتارى بروز و ظهور مى يابند. در ایران و به خصوص در میان دانشجویان به علت همین تعارضات، مواجه با ظهور دو تيپ انزوا طلب و بدعت گذار هستیم که بستر مناسب براى ظهور رفتار انحرافى نیز برایشان فراهم است و در اكثر موارد نيز فرد را با ناكامى روبرو مى سازد كه براى جبران ناكامى ها گرايش به مواد مخدر امرى عادى است. به طور كلى از نظر مرتون، شرايط نابسامان اقتصادى و اجتماعى موجب گرايش به اعتياد مى شود و لذا از این منظر؛ اعتیاد نوعى بيمارى اجتماعى است كه اگر از ابتداى وقوع آن به فكر اصلاح و پيشگيرى نباشيم ممكن است به ديگران نيز سرايت كند و بيمارى عمومى و بحرانى اجتماعى پديد آورد.